Giữa tán rừng của Điểm du lịch sinh thái và diễn giải môi trường Vườn thực vật thuộc Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, từng nhóm học sinh đang chăm chú quan sát cây cối, lắng nghe tiếng chim hót và ghi chép về hệ sinh thái rừng nhiệt đới. Đó không phải là một buổi dã ngoại đơn thuần, mà là một lớp học đặc biệt – nơi kiến thức môi trường được truyền tải sống động qua hoạt động diễn giải môi trường.

Trong vài năm trở lại đây, Vườn thực vật thuộc Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng đã trở thành mô hình tiêu biểu cho việc lồng ghép giáo dục môi trường vào du lịch sinh thái, thu hút hàng ngàn học sinh, sinh viên tham gia trải nghiệm. Nơi đây không chỉ là một điểm đến tham quan mà đã trở thành một trung tâm học tập thực địa, giúp thế hệ trẻ “học bằng mắt, cảm bằng tim và hành động vì thiên nhiên”.

Giáo dục môi trường – Từ lý thuyết đến trải nghiệm thực tế

Trong bối cảnh các vấn đề môi trường ngày càng trở nên cấp thiết, việc giáo dục thế hệ trẻ về bảo tồn thiên nhiên không còn là lựa chọn, mà là một đòi hỏi mang tính sống còn. Tại Việt Nam, giáo dục môi trường từ lâu đã được đưa vào chương trình học phổ thông. Tuy nhiên, phần lớn vẫn mang tính lý thuyết, trừu tượng, thiếu gắn kết với thực tế. Việc học sinh được “đưa ra ngoài lớp học”, tiếp xúc trực tiếp với môi trường tự nhiên là điều còn khá mới mẻ và ít được thực hiện một cách bài bản. Chính vì vậy, mô hình diễn giải môi trường tại Vườn thực vật – Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng ra đời như một câu trả lời cho khoảng trống đó.

Với diện tích hơn 77 ha, Vườn thực vật được xem là hình ảnh thu nhỏ của Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, bao gồm hệ sinh thái rừng nhiệt đới nguyên sinh, các tuyến đường mòn sinh thái, thác nước, hồ tự nhiên… Nơi đây trở thành “phòng thí nghiệm thiên nhiên” lý tưởng để học sinh học hỏi và trải nghiệm.

Diễn giải môi trường – “bài học sống” về thiên nhiên và trách nhiệm

Không giống với các tour du lịch thông thường, hoạt động diễn giải môi trường tại Vườn thực vật được thiết kế như một chương trình học tập thực địa có cấu trúc rõ ràng. Mỗi chuyến đi kéo dài từ nửa ngày đến một ngày, được tổ chức theo hình thức nhóm nhỏ để đảm bảo tính tương tác cao với nội dung tích hợp kiến thức sinh học, địa lý, khoa học môi trường, giáo dục công dân…

Các bạn học sinh đang lắng nghe giới thiệu tổng quan về VQG và VTV

Dưới sự dẫn dắt của cán bộ hướng dẫn và giáo viên, các em được tham gia vào chuỗi hoạt động mang tính giáo dục tích hợp như: Đi bộ theo đường mòn sinh thái; thăm Cơ sở bảo tồn động vật hoang dã Phong Nha – Kẻ Bàng; tìm hiểu vườn ươm; chinh phục Thác Gió; tham gia hoạt động tương tác như vẽ tranh, làm các bức tranh và trang phục từ các loại lá cây rừng có sẵn, trò chơi mô phỏng chuỗi thức ăn… để nâng cao sự hứng thú, từ đó giúp học sinh hiểu rõ hơn mối liên hệ giữa con người và hệ sinh thái, khơi gợi ý thức bảo vệ môi trường.

Hoạt động đi bộ theo đường mòn sinh thái đưa học sinh vào hành trình khám phá rừng một cách gần gũi và sinh động. Trên lối mòn rợp bóng cây, các em được quan sát các tầng rừng, lắng nghe tiếng chim hót, nhận diện cây cỏ đặc hữu và tìm hiểu vai trò của rừng trong điều hòa khí hậu. Dưới sự hướng dẫn của cán bộ hướng dẫn, mỗi bước đi là một bài học thực tế giúp học sinh hiểu và trân trọng hơn giá trị của thiên nhiên, từ đó hình thành ý thức bảo vệ rừng một cách tự nhiên và sâu sắc.

Học sinh đi dưới tán rừng theo đường mòn sinh thái

Tại Cơ sở bảo tồn động vật hoang dã Phong Nha – Kẻ Bàng, học sinh được quan sát và tìm hiểu các loài động vật đang được cứu hộ, được tiếp cận gần hơn với nhiều loài thú quý hiếm như Chim Hồng Hoàng, Khỉ đuôi lợn, Khỉ mốc, Culi nhỏ… Qua lời giới thiệu của cán bộ cứu hộ, các em hiểu thêm về đặc điểm sinh học, nguyên nhân dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng và hành trình cứu hộ, phục hồi sức khỏe cho từng cá thể. Hoạt động này không chỉ mang lại kiến thức thực tế sinh động mà còn khơi dậy trách nhiệm bảo vệ động vật hoang dã trong mỗi học sinh.

Tìm hiểu một số loài động vật đang cứu hộ tại Cơ sở bảo tồn động vật hoang dã Phong Nha – Kẻ Bàng

Hoạt động chinh phục Thác Gió mang đến cho học sinh một hành trình trải nghiệm đầy thử thách và hứng khởi giữa thiên nhiên hoang sơ. Các em phải vượt qua những đoạn đường rừng dốc, băng qua suối đá và cùng nhau hỗ trợ để đến được chân thác. Tiếng nước đổ ào ạt, làn sương mát lạnh và cảnh quan tại Thác Gió không chỉ khơi dậy tinh thần khám phá mà còn giúp học sinh rèn luyện thể lực, tinh thần đồng đội và tình yêu thiên nhiên sâu sắc.

Chinh phục Thác Gió

Hoạt động vẽ tranh, làm tranh và thiết kế trang phục từ lá cây rừng là một phần thú vị trong hành trình trải nghiệm thiên nhiên của học sinh. Từ những chiếc lá, cành cây hay hạt rừng, các em thỏa sức sáng tạo nên những bức tranh sinh động và trang phục độc đáo mang đậm dấu ấn thiên nhiên. Qua đó, học sinh không chỉ rèn luyện khả năng quan sát, óc thẩm mỹ mà còn hiểu thêm về sự đa dạng của thực vật rừng, khơi dậy tình yêu và ý thức bảo vệ môi trường một cách tự nhiên và gần gũi.

Vẽ tranh từ lá các loài cây rừng

Thuyết trình các bức tranh tự tay mình vẽ nên là dịp để học sinh thể hiện cảm nhận của mình sau hành trình trải nghiệm thiên nhiên. Với giấy bút và màu sắc, các em vẽ lại những hình ảnh ấn tượng về rừng, động vật hoang dã hay các hoạt động đã tham gia. Sau đó, các em tự tin thuyết trình trước nhóm, chia sẻ ý tưởng và thông điệp bảo vệ môi trường qua từng bức tranh. Hoạt động này không chỉ phát huy khả năng sáng tạo, kỹ năng giao tiếp mà còn giúp học sinh ghi nhớ sâu sắc hơn những giá trị quý báu của thiên nhiên.

Học sinh thuyết trình tranh với chủ đề “Bảo vệ rừng xanh quê hương em”

Gieo mầm tình yêu thiên nhiên từ sớm

Đã có nhiều trường học từ các xã vùng đệm của Vườn quốc gia cũng như các trường học, các cơ sở giáo dục trong cả nước tổ chức cho học sinh tham gia chương trình diễn giải tại đây. Thống kê sơ bộ từ Trung tâm Cứu hộ, bảo tồn và Phát triển sinh vật – đơn vị quản lý và vận hành trực tiếp Điểm du lịch sinh thái và diễn giải môi trường Vườn thực vật – Ban quản lý Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng cho thấy, từ năm 2022 đến nay, hơn 2.000 lượt học sinh đã tham gia các hoạt động diễn giải môi trường tại Vườn thực vật. Không dừng lại ở phạm vi cá nhân, hoạt động diễn giải môi trường còn góp phần thúc đẩy giáo dục vì sự phát triển bền vững trong cộng đồng. Các trường học dần coi đây là một phần thiết yếu trong chương trình ngoại khóa; các công ty du lịch, lữ hành cũng bắt đầu tham gia đồng hành trong vai trò nhà thiết kế trải nghiệm, cầu nối giáo dục – bảo tồn – cộng đồng.

Hoạt động diễn giải môi trường không chỉ mang lại giá trị giáo dục, mà còn góp phần lan tỏa ý thức bảo tồn rừng và đa dạng sinh học. Đây không đơn thuần là một chuyến đi học ngoài trời mà là hành trình kiến tạo nhận thức và trách nhiệm sinh thái. Trong thời đại mà khoảng cách giữa con người và thiên nhiên ngày càng bị kéo giãn bởi nhịp sống công nghiệp, những trải nghiệm như vậy là cầu nối cần thiết để thế hệ trẻ hiểu thiên nhiên – yêu thiên nhiên – và bảo vệ thiên nhiên bằng hành động cụ thể.

Giữa dòng chảy của du lịch đại chúng và giáo dục học thuật, mô hình diễn giải môi trường tại Vườn thực vật – Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng đã chứng minh rằng: Thiên nhiên có thể là lớp học tốt nhất nếu chúng ta biết lắng nghe và cùng học hỏi. Và hơn hết, mỗi chuyến đi rừng không chỉ mang lại trải nghiệm, mà còn là một bước nhỏ trong hành trình nuôi dưỡng một thế hệ công dân biết sống hài hòa với tự nhiên.