Trên cơ sở Kế hoạch số 562/KH-VQG ngày 06/6/2025 của Ban Quản lý Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng về việc “Khảo sát, đánh giá thực trạng và xây dựng bộ dữ liệu về di tích lịch sử, văn hóa làm cơ sở cho công tác quản lý, bảo tồn gắn với phát triển du lịch tại Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng”, trong năm 2025, Tổ khảo sát đã tổ chức triển khai điều tra, khảo sát thực địa tại khu vực vùng đệm Vườn quốc gia theo 03 tuyến khảo sát thuộc các xã Thượng Trạch, Bố Trạch và Phong Nha.

Các tuyến khảo sát được lựa chọn tại những khu vực có sự phân bố đa dạng về di tích lịch sử và các giá trị văn hoá truyền thống tiêu biểu. Trong quá trình triển khai, Tổ khảo sát đã tiến hành điều tra thực địa kết hợp điều tra xã hội học, thu thập 92 phiếu phỏng vấn, gồm 22 phiếu đối với đại diện chính quyền địa phương và các đơn vị liên quan, 70 phiếu đối với người dân tại 03 xã khảo sát. Kết quả cho thấy phần lớn các tổ chức và người dân nắm được thông tin cơ bản về di tích lịch sử, văn hoá truyền thống trên địa bàn, đồng thời nhận thức được vai trò, ý nghĩa của công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản trong phát triển bền vững địa phương.

 Tổ khảo sát chụp ảnh cùng Câu lạc bộ Tuồng bội Khương Hà

Song song với hoạt động phỏng vấn, Tổ khảo sát đã ứng dụng các phương tiện, thiết bị kỹ thuật phục vụ công tác thu thập dữ liệu như: thiết bị định vị GPS để xác định và lưu trữ toạ độ các điểm di tích và tuyến khảo sát; điện thoại thông minh và máy ảnh kỹ thuật số để ghi nhận hình ảnh, video tại hiện trường; thu thập tư liệu, tài liệu do các tổ chức, cá nhân và cộng đồng dân cư cung cấp. Đối với những khu vực có địa hình phức tạp, khó tiếp cận, thiết bị bay không người lái (drone) được sử dụng nhằm ghi nhận đầy đủ hình ảnh, video phục vụ công tác mô tả và đánh giá hiện trạng.

Sử dụng thiết bị Drone để tiếp cận và ghi lại các hình ảnh, video trên thực địa

(Nguồn: Nhóm khảo sát năm 2025)

Kết quả khảo sát cho thấy, trên địa bàn các xã khảo sát hiện có tổng cộng 18 di tích lịch sử. Trong đó, xã Thượng Trạch có 07 di tích lịch sử, gồm 04 di tích cấp quốc gia đặc biệt và 03 di tích cấp quốc gia; xã Phong Nha có 11 di tích lịch sử, gồm 03 di tích cấp quốc gia đặc biệt, 03 di tích cấp quốc gia và 05 địa điểm có dấu tích lịch sử chưa được công nhận. Các di tích này đều có giá trị lịch sử tiêu biểu và tiềm năng khai thác phục vụ phát triển du lịch. Riêng địa bàn khảo sát tại xã Bố Trạch (khu vực Hưng Trạch và Phú Định – vùng đệm cũ của Vườn quốc gia) không ghi nhận di tích lịch sử cụ thể.

Bên cạnh hệ thống di tích lịch sử, vùng đệm Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng còn lưu giữ kho tàng di sản văn hoá phi vật thể phong phú, gắn với đời sống của các cộng đồng cư dân Kinh, Bru – Vân Kiều, Chứt và một số nhóm dân cư di cư nội địa. Các giá trị văn hoá truyền thống được thể hiện qua phong tục tập quán, lễ hội, kiến trúc nhà ở, trang phục, ẩm thực, tín ngưỡng và nghệ thuật dân gian… Qua khảo sát, trên địa bàn hiện có 07 lễ, hội văn hoá, trong đó có 02 lễ hội, văn hoá đã được đưa vào Danh mục Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia là “Lễ hội Đập trống của người Ma Coong” (xã Thượng Trạch) và “Hát Tuồng Bội” (Tuồng Bội Khương Hà, xã Bố Trạch). Các lễ hội còn lại chủ yếu do cộng đồng địa phương tự tổ chức; một số lễ hội mới được hình thành trong những năm gần đây, trong khi một số lễ hội truyền thống khác có dấu hiệu mai một.

Trên cơ sở các thông tin, tư liệu thu thập được từ khảo sát thực địa và phỏng vấn, Tổ khảo sát đã tiến hành tổng hợp, phân tích, đánh giá và xử lý dữ liệu; đồng thời mô tả đặc điểm, hiện trạng, hình ảnh của các di tích lịch sử và các giá trị văn hoá truyền thống tiêu biểu. Hệ thống bản đồ chuyên đề về di tích lịch sử – văn hoá khu vực Thượng Trạch – Phong Nha – Bố Trạch được xây dựng nhằm trực quan hoá kết quả khảo sát, phục vụ công tác lưu trữ, tra cứu, quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản gắn với phát triển bền vững vùng đệm Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng.

Bản đồ phân bố các điểm DTLS- Lễ hội văn hoá trong khu vực khảo sát

(Nguồn: Nhóm khảo sát năm 2025)

Kết quả khảo sát đã góp phần làm rõ bức tranh tổng thể về hệ thống di tích lịch sử và các giá trị văn hoá truyền thống trong khu vực, phản ánh sinh động tiến trình lịch sử, bản sắc văn hoá và dấu ấn của các cuộc kháng chiến tại địa phương. Đây là cơ sở khoa học quan trọng để phục vụ công tác quản lý, bảo tồn, đồng thời định hướng khai thác, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch bền vững trong thời gian tới.

Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, Tổ khảo sát đã nhận được sự phối hợp, hỗ trợ tích cực của các cơ quan, đơn vị và chính quyền địa phương trên địa bàn. Mặc dù điều kiện thời tiết không thuận lợi, kế hoạch thực địa phải điều chỉnh nhiều lần, các tổ công tác vẫn chủ động triển khai, đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ theo đúng yêu cầu về khối lượng, chất lượng và tiến độ đã được phê duyệt.

Trong năm 2026, Tổ khảo sát sẽ tiếp tục tổ chức điều tra, phỏng vấn, khảo sát thực địa, rà soát bổ sung các di tích lịch sử, văn hoá các khu vực/tuyến còn lại trên địa bàn các xã vùng đệm VQG nhằm hoàn thiện danh mục di tích lịch sử – văn hoá và xây dựng bộ cơ sở dữ liệu số đồng bộ, phục vụ lâu dài cho công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản vùng đệm Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng./.