Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng nằm ở phía Tây tỉnh Quảng Bình, thuộc vùng Bắc Trung Bộ Việt Nam, cách thành phố Đồng Hới khoảng 50 km.
Khu vực này được xem là một trong những vùng karst phát triển nhất và cổ xưa nhất châu Á, với diện tích hơn 123.000 ha, trong đó phần lớn là đá vôi hình thành từ 400–450 triệu năm trước – thuộc kỷ Ordovic và Silur của Đại Cổ sinh.
Nhờ trải qua hàng trăm triệu năm biến động của vỏ Trái Đất – từ nâng, hạ, nứt gãy đến xâm thực và phong hóa – Phong Nha – Kẻ Bàng đã trở thành một “bảo tàng địa chất tự nhiên khổng lồ”, nơi lưu giữ dấu tích phát triển địa chất – địa mạo của hành tinh qua nhiều thời kỳ.
Các nhà khoa học đã xác định được nhiều tầng địa chất khác nhau trong khu vực, phản ánh sự luân chuyển phức tạp của các môi trường trầm tích qua thời gian.
Ban đầu là biển nông với các sinh vật san hô, vỏ sò, sau đó là quá trình nâng kiến tạo và rút biển, để lại các khối đá vôi dày hơn 1.000m.
Tác động lâu dài của nước mưa, dòng chảy ngầm và khí hậu nhiệt đới đã tạo nên kiến trúc karst điển hình – gồm các thung lũng, doline (hố sụt), sông ngầm và hệ thống hang động liên thông phức tạp.
Phong Nha – Kẻ Bàng được đánh giá là một trong số ít khu vực trên thế giới lưu giữ đủ 5 giai đoạn phát triển karst, từ non trẻ đến già, giúp các nhà khoa học có thể nghiên cứu sự tiến hóa địa hình trong hàng triệu năm.
Cảnh quan địa mạo của Phong Nha – Kẻ Bàng đa dạng và độc đáo, gồm:
- Địa hình karst cao nguyên: với các dãy núi đá vôi xen kẽ thung lũng hẹp, cao trung bình từ 200 – 1.000m so với mực nước biển.
- Địa hình karst ngầm: hệ thống sông ngầm, suối chảy xuyên qua lòng núi, tạo thành hàng trăm hang động lớn nhỏ.
- Địa hình phi karst: phân bố ở rìa đông, là vùng đồi phiến sét, sa thạch, nơi có các bản làng và khu dân cư sinh sống.
- Sự xen kẽ giữa đá vôi cổ đại và rừng nguyên sinh tạo nên bức tranh địa mạo hùng vĩ, vừa hoang sơ vừa tráng lệ, làm nên “linh hồn” của Phong Nha – Kẻ Bàng.
Đến nay, các nhà khoa học đã khảo sát hơn 300 hang động với tổng chiều dài hàng trăm kilômét. Một số hang tiêu biểu:
- Động Phong Nha: được mệnh danh là “Đệ nhất kỳ quan động”, nổi bật với hệ thống sông ngầm dài gần 13.000m và các khối thạch nhũ rực rỡ nhiều hình dạng.
- Động Tiên Sơn: hình thành trên cao so với Động Phong Nha, có vô số nhũ đá lấp lánh, được ví như “hoàng cung trong lòng đất”.
- Hang Sơn Đoòng: phát hiện năm 2009, là hang động tự nhiên lớn nhất thế giới, với mái vòm cao hơn 200m, rộng 150m, đủ chỗ cho cả tòa nhà 40 tầng; bên trong có cả hệ sinh thái riêng biệt với rừng nguyên sinh và sông ngầm.
- Ngoài ra, còn có Hang Én, Hang Tối, Hang Va, Tú Làn, Hang Pygmy…, mỗi nơi mang một vẻ đẹp kỳ bí riêng, tạo nên mạng lưới hang động đa dạng bậc nhất thế giới.
Phong Nha – Kẻ Bàng được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới lần đầu vào năm 2003, dựa trên giá trị nổi bật về địa chất và địa mạo.
Năm 2015, UNESCO công nhận mở rộng di sản, bổ sung tiêu chí về đa dạng sinh học và sinh thái học, khẳng định giá trị toàn cầu và độc nhất vô nhị của vùng di sản này.
Các nhà khoa học quốc tế đánh giá:
“Phong Nha – Kẻ Bàng là một trong những ví dụ hoàn hảo nhất về hệ thống karst nhiệt đới tiến hóa liên tục và còn hoạt động mạnh mẽ.”
Bên cạnh giá trị địa chất, Phong Nha – Kẻ Bàng còn là nguồn tài nguyên khoa học – du lịch – giáo dục to lớn.
Các nghiên cứu tại đây góp phần làm sáng tỏ quá trình hình thành Trái Đất, biến động khí hậu cổ và sự thích nghi của sinh vật trong môi trường hang động.
Công tác bảo tồn được chú trọng kết hợp với phát triển du lịch sinh thái bền vững: du khách có thể tham quan hang động, đi thuyền trên sông Son, trekking trong rừng nguyên sinh hoặc trải nghiệm văn hóa bản địa mà vẫn đảm bảo cân bằng tự nhiên.
Phong Nha – Kẻ Bàng không chỉ là một vùng đất của đá và hang động, mà còn là cuốn sử sống của hành tinh, kể lại câu chuyện hàng trăm triệu năm hình thành Trái Đất.
Nơi đây hội tụ vẻ đẹp hùng vĩ, bí ẩn và thiêng liêng của thiên nhiên, là niềm tự hào không chỉ của người Quảng Bình, mà của cả Việt Nam và nhân loại.
Chia sẻ bài viết
